ลูกนิมิต

คอลัมน์ รู้ไปโม้ด

ถาม.......การฝังลูกนิมิตเป็นพิธีการอย่างไร มีที่มาไหม

ชาวพุทธ

ตอบ ชาวพุทธ

"ลูกนิมิต" คือลูกหินกลมที่ใช้ฝังเพื่อเป็นเครื่อง หมายบอกให้ทราบว่าตรงไหนเป็นเขตอุโบสถหรือโบสถ์ เพื่อให้พระสงฆ์ได้ใช้เป็นที่ประกอบสังฆกรรม

พระธรรมกิตติเมธี (จำนง ธมฺมจารี) โฆษกมหาเถรสมาคม อธิบายที่มาของ "นิมิต" ว่า สมัยพุทธกาล เมื่อสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงประกาศศาสนา ได้มีผู้เข้ามาบวชเป็นพระภิกษุสาวกมากขึ้น พระองค์จึงส่งพระภิกษุเหล่านั้นออกไปเผยแผ่พระศาสนาตามที่ต่างๆ

แต่การที่ออกไปอยู่ห่างไกล เท่ากับห่างจากการฟังพระธรรมคำสอนด้วย อีกทั้งพระสงฆ์ก็มิใช่จะบรรลุพระอรหันต์ทุกรูป จึงอาจเป็นกุศโลบายให้ต้องมีการทบทวนพระธรรมคำสั่งสอนอยู่เสมอ ทั้งให้พระสงฆ์ได้ปรึกษาหารือเพื่อแก้ปัญหา หรือทำกิจบางประการร่วมกัน

เหตุนี้ พระองค์จึงกำหนดให้พระสงฆ์ต้องประชุมร่วมกัน หรือเรียก สังฆกรรม ในบางเรื่อง เช่น สวดปาติโมกข์ การบวชพระ การกรานกฐิน การปวารณากรรม โดยให้ทำสังฆกรรมในบริเวณที่กำหนดไว้เท่านั้น เพื่อมิให้ฆราวาสยุ่งเกี่ยว เนื่องจากในสมัยแรก พระภิกษุยังไม่มีที่อยู่เป็นหลักแหล่งแน่นอน

แม้ต่อมาจะมีผู้ถวายพื้นที่เป็นวัด แต่ส่วนใหญ่ก็เป็นป่าธรรมชาติ เช่น วัดเวฬุวัน (ป่าไผ่) ดังนั้น เมื่อพระสงฆ์ต้องจาริกไปที่ต่างๆ จึงทรงให้หมายเอาบางอย่างเป็นเครื่องกำหนดเขตแดน เรียกว่า การผูกสีมา (สีมา แปลว่าเขตแดน) โดยทรงกำหนดไว้ 8 ประการ ได้แก่ ภูเขา ศิลา ป่าไม้ ต้นไม้ จอมปลวก หนทาง แม่น้ำ และน้ำนิ่ง เรียกเครื่องหมายบอกเขตแดนนี้ว่า "นิมิต"

แต่นิมิตเหล่านี้ล้วนเป็นสิ่งมีอยู่ตามธรรม ชาติ ทำให้การกำหนดเขตแดนที่จะทำสังฆกรรม หรือการกำหนดสถานที่ประชุมสงฆ์ ทำได้ยากและมักคลาดเคลื่อน

ต่อมาจึงมีการกำหนดนิมิตใหม่อีกประเภทหนึ่งขึ้น คือเป็นนิมิตที่จัดสร้างหรือทำขึ้นเฉพาะ เช่น บ่อ คู สระ ก้อนหิน โดยเฉพาะก้อนหินเป็นที่นิยมมาก เพราะทนทาน เคลื่อนย้ายได้ยาก ครั้นเมื่อเทคโนโลยีก้าวหน้าขึ้น จึงมีการประดิษฐ์ก้อนหินเป็นลูกกลมๆ เป็นเครื่องหมายที่ค่อนข้างถาวร เรียกว่า "ลูกนิมิต" และเรียกเขตแดนที่ใช้ทำสังฆกรรมว่า "โบสถ์"

ต่อมาจึงมีพิธี "ฝังลูกนิมิต" หรือพิธี "ผูกพัทธสีมา" (แปลว่าเขตทำสังฆกรรมที่กำหนดตามพุทธานุญาต) เริ่มจากพระสงฆ์ประชุมกันในโบสถ์ ทำพิธีสวดถอนมิให้บริเวณที่จะกำหนดไปทับที่ที่เคยเป็นสีมา หรือเป็นที่ที่มีเจ้าของครอบครอง

เมื่อสวดถอนไปตลอดสถานที่ที่กำหนดเป็นเขตแดนทำสังฆกรรมแล้วว่ามีอาณาเขตเท่าใด จากนั้นต้องไปขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้ที่ดินบริเวณนั้นเป็นสิทธิ์ของสงฆ์ เรียกว่า ขอวิสุงคามสีมา เป็นการแยกส่วนบ้านออกจากส่วนวัด (วิสุง แปลว่าต่างหาก, คาม แปลว่าบ้าน)

โดยทั่วไป ลูกนิมิตที่ใช้ผูกสีมาจะมีจำนวน 9 ลูก ฝังตามทิศต่างๆ โดยรอบอุโบสถทั้ง 8 ทิศ ทิศละ 1 ลูก และฝังไว้กลางอุโบสถอีก 1 ลูก เป็นลูกเอก

เมื่อจะผูกสีมา พระสงฆ์จำนวน 4 รูป จะเดินตรวจลูกนิมิตที่วางไว้ตามทิศต่างๆ เริ่มตั้งแต่ทิศตะวันออกเป็นต้นไป เรียกว่า สวดทักสีมา จนครบทุกทิศและมาจบที่ทิศตะวันออกอีกครั้งเพื่อให้แนวนิมิตบรรจบกัน เสร็จแล้วจะกลับเข้าประชุมสงฆ์ในอุโบสถ สวดประกาศสีมาอีกครั้ง จากนั้นตัดลูกนิมิตลงหลุมเพื่อกลบ แล้วสร้างเป็นซุ้มหรือก่อเป็นฐานตั้งใบสีมาต่อไป

ลูกนิมิตที่ใช้ฝังตามทิศต่างๆ มีผู้เปรียบไว้ดังนี้

ทิศตะวันออก หมายถึง พระอัญญาโกณฑัญญะ ซึ่งได้ชื่อว่าผู้รู้ราตรีกาลนาน คือมีความรู้มาก ผ่านโลกมามาก

ทิศตะวันออกเฉียงใต้ หมายถึง พระมหากัสสปะ ผู้ได้รับการยกย่องว่าเป็นผู้ทรงธุดงค์คุณ

ทิศตะวันออกเฉียงเหนือ หมายถึง พระราหุล ผู้เป็นเลิศทางการศึกษา

ทิศใต้ หมายถึง พระสารีบุตร ผู้เลิศในทางปัญญา

ทิศเหนือ หมายถึง พระโมคคัลลานะ ผู้เลิศทางฤทธิ์

ทิศตะวันตก หมายถึง พระอานนท์ ผู้เลิศทางพหูสูต

ทิศตะวันตกเฉียงใต้ หมายถึง พระอุบาลี ผู้เลิศในทางวินัย และ ทิศตะวันตกเฉียงเหนือ หมายถึง พระควัมปติ ผู้เลิศในทางลาภและรูปงาม

ส่วนลูกเอกกลางโบสถ์คือสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า

- - - - - - - - - - - - - - - - - -  

พันตรีศิริชัย   ทรัพย์ศิริ

นายกสมาคมคนพิการทางการเคลื่อนไหวสากล (ส.พ.ค.)

โทร. 02-990-0331

http://www.apdi2002.com

http://www.youtube.com พิมพ์ apdi. หรือ

สมาคมคนพิการ

1008532047

*********************